Toekenning van het statuut van beschermde klant aan mensen zonder papieren

Geplaatst op: 11/09/2023 - Bijgewerkt: 11/09/2023

Op 2 mei 2023 heeft de raad van bestuur van Brugel een belangrijke beslissing genomen omtrent de toegang van mensen zonder verblijfsdocumenten tot het statuut van beschermde klant (hierna ‘SBK’) wanneer dat bij Brugel wordt aangevraagd[1].

Infor GasElek (hierna ‘IGE’) was bij de raad van bestuur van Brugel in beroep gegaan tegen een beslissing van de Geschillendienst van Brugel[2]. De Geschillendienst eiste namelijk onterecht dat mensen zonder papieren een bewijs moesten leveren van hun lopende verblijfsaanvraag om het SBK toegekend te krijgen. IGE en het Steunpunt SocialEnergie hebben argumenten aangevoerd om deze eis aan te vechten. De raad van bestuur van Brugel heeft ons in het gelijk gesteld en verduidelijkt dat de ontvankelijkheid van een SBK-aanvraag niet langer mag afhangen van het voorleggen van een in behandeling zijnde regularisatieaanvraag (beslissing van de raad van bestuur).

Zoals we hieronder uitvoerig bespreken en argumenteren, kunnen mensen zonder papieren die het statuut van beschermde klant willen verkrijgen voortaan een aanvraag hiervoor indienen bij Brugel, met als enige extra voorwaarde dat zij de twee verklaringen op erewoord (gezinssamenstelling en afwezigheid van inkomsten) invullen.

Wat wordt verstaan onder ‘mensen zonder papieren’?

Deze beslissing is belangrijk voor de doeltreffendheid van het grondrecht op menselijke waardigheid en op toegang tot energie voor een aanzienlijk deel van de bevolking in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG).

Verschillende studies zijn het erover eens dat er in België zo’n 100.000 à 150.000 mensen zonder papieren zijn. De grote meerderheid van hen (circa 66%) woont in het BHG[3].

Mensen die illegaal in het land verblijven, zijn buitenlanders die op Belgisch grondgebied vertoeven en die niet (meer) over een verblijfstitel beschikken (bv. uitgeprocedeerde asielzoekers, mensen met een verstreken visum, enz.), maar die wel grondrechten hebben, zoals het recht op huisvesting, onderwijs en gezondheid[4]. Zij leven doorgaans in erg precaire omstandigheden en zijn het slachtoffer van verschillende vormen van uitbuiting[5].

Het is dan ook absoluut noodzakelijk om alle sociale beschermingsmaatregelen te activeren waarop zij recht hebben. Eerstelijnswerkers vervullen daarbij een bijzondere proactieve rol, aangezien het niet-gebruik van rechten zeer hoog ligt bij mensen zonder papieren.

Terugblik

In april 2014 hebben we samen met Infor GasElek een betoog opgesteld om de niet-toekenning – door Brugel – van het SBK aan mensen zonder papieren aan de kaak te stellen[6]. Mensen zonder verblijfsdocumenten hadden toen geen toegang tot het SBK bij Brugel, om de eenvoudige reden dat ze niet ingeschreven waren in het rijksregister.

Om dit aan te vechten, wierpen we als eerste argument op dat het statuut van ‘beschermde klant’ het grondrecht op energie van mensen met betalingsproblemen versterkt, aangezien dit statuut huishoudens beschermt tegen afsluiting van gas en/of elektriciteit, en dat dit statuut de mogelijkheid biedt om van een sociaal energietarief te genieten. In dat kader was de niet-toekenning van het statuut uitermate betwistbaar.
Ten tweede is het SBK een onderdeel van de energiemarkt en wordt het gefinancierd door iedereen op die energiemarkt via een ‘belasting’ (ODV) die verwerkt wordt in de energiefactuur. Deze ‘belasting’ (ODV) wordt betaald door iedere consument met een contract, ongeacht of die persoon legaal in het land verblijft. Het is dan ook logisch dat tegenover deze bijdrage staat dat kwetsbare consumenten kunnen genieten van de voor hen bedoelde beschermingsmaatregelen.
Ten derde maakt het SBK het mogelijk voor consumenten om hun schulden in een beschermd kader af te lossen. Met andere woorden, energieleveranciers hebben er geen baat bij dat mensen zonder papieren uitgesloten worden van dit statuut, aangezien ze dan de kans mislopen dat de schulden terugbetaald worden.

Om ons betoog te versterken, hebben we het advies ingewonnen van twee onafhankelijke openbare instellingen: Myria[7] en Unia[8]. Deze instellingen hebben op 8 oktober 2015 hun advies uitgebracht, waarin ze ons pleidooi ondersteunen. Hun besluit was dat het beleid van Brugel in 2014 op disproportionele wijze inbreuk maakte op de grondrechten van mensen die illegaal in het land verblijven, en dus op hun recht op menselijke waardigheid (advies).

Daarnaast waren beide instellingen van mening dat het beleid van Brugel normen ter bestrijding van discriminatie schond, want door de toekenning van het SBK systematisch te weigeren aan mensen zonder papieren, houdt Brugel geen rekening met verschillende kernelementen, zoals de bijzondere kwetsbaarheid van een lid in het huishouden van de persoon zonder verblijfsdocumenten (minderjarigen, personen met een handicap of met een ander gezondheidsprobleem, enz.), of met het feit dat de personen zonder papieren gedurende bepaalde tijd klant geweest zijn waardoor zij voldoende bijgedragen hebben tot de financiering van die sociale bescherming, of tot slot met de periode van het jaar (winterstop) …

In een notendop: Myria en Unia hebben Brugel verzocht om zijn beleid te herzien ten voordele van een minder restrictief beleid met respect voor de grondrechten van mensen.

Beleid van Brugel tot mei 2023

Als gevolg van onze actie in samenwerking met IGE heeft de raad van bestuur van Brugel zijn beleid inzake de toekenning van het SBK aan mensen zonder verblijfsdocumenten in 2015 aangepast.

Voor SBK-aanvragen van een huishouden dat illegaal in België verblijft, vroeg Brugel voortaan om een document dat bewijst dat het huishouden een verblijfsvergunning heeft aangevraagd. Systematisch werden de volgende bewijzen geëist: regularisatieaanvraag ingediend bij de Dienst Vreemdelingenzaken (DV)[9] of beroep aangetekend – bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RvV) – tegen de beslissing van de DV wanneer die de verblijfsvergunning heeft geweigerd. De raad van bestuur van Brugel heeft deze procedure in 2022 bevestigd.

Waarom diende het beleid van Brugel dat tot mei 2023 van toepassing was te worden herzien?

Als voorwaarde voor de toegang tot het SBK stellen dat mensen zonder papieren een regularisatieaanvraag moeten hebben ingediend (of beroep moeten hebben aangetekend bij de RvV), druist in tegen het recht (1) en is zeer problematisch op factueel vlak (2).

(1) Op juridisch vlak

Zoals bekend, verwijzen de gewestelijke ordonnanties Gas en Elektriciteit bij de definiëring van ‘gezin’ en ‘huishoudelijke afnemer’ – namelijk de entiteit die van het SBK kan genieten – op geen enkele manier naar een hoofdverblijfplaats (waarvoor inschrijving in het rijksregister vereist is) maar wel naar een feitelijke woonplaats. Er bestaat dus geen wettelijke grondslag op basis waarvan mensen zonder verblijfsdocumenten uitgesloten kunnen worden van het SBK. Bovendien staat geen enkele bepaling in de ordonnanties toe om een extra voorwaarde te eisen, zoals het indienen van een regularisatieaanvraag.

Het kan interessant zijn om nogmaals te wijzen op de volgende bepalingen:

• Ordonnantie Elektriciteit, Art. 2, 31°, omtrent de beschermde afnemer: “de op het net aangesloten huishoudelijke eindafnemer die erkend werd als zijnde beschermd”;
• Ordonnantie Elektriciteit, Art. 2, 18°, omtrent de eindafnemer: “een natuurlijke of rechtspersoon die elektriciteit koopt voor eigen gebruik, gevoed door een stroombron gelijk aan of lager dan 70 kV op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest”;
• Ordonnantie Elektriciteit, Art. 2, 29°, omtrent de huishoudelijke afnemer: “de op het net aangesloten afnemer die elektriciteit aankoopt voor hoofdzakelijk huishoudelijk gebruik en waarvan de factuur wordt opgemaakt op zijn eigen naam”;
• Ordonnantie Elektriciteit, Art. 2, 30°, omtrent het gezin: “hetzij een alleenstaande natuurlijke persoon die huishoudelijke eindafnemer is, hetzij een geheel natuurlijke personen, al dan niet verenigd door familiale banden, die gewoonlijk samenleven in dezelfde woning en waarvan een van de leden een huishoudelijke afnemer is”.

De ordonnantie Gas omvat vergelijkbare bepalingen.

In zijn administratiebeleid mag Brugel in geen geval voorwaarden toevoegen aan de wet.

(2) Op factueel vlak

Op ‘factueel’ vlak was het bovendien uitermate onrechtvaardig om van mensen zonder papieren te eisen dat ze vooraf een nog in behandeling zijnde regularisatieaanvraag hadden ingediend, en dit om de volgende redenen:

• Per volwassene kost het 343 euro (bedrag aangepast op 1 april 2023) om zo’n verblijfsaanvraag in te dienen (https://dofi.ibz.be/nl/themes/faq/retributie). De retributie moet per aanvraag en per meerderjarige betaald worden[10]. Dat is een niet te betalen bedrag voor kwetsbare mensen zonder papieren.
• De afloop van zo’n regularisatieaanvraag is altijd zeer lukraak gezien de volkomen discretionaire beoordelingsbevoegdheid van de Dienst Vreemdelingenzaken. Advocaten raden alleenstaande volwassenen zonder kinderen dan ook af om een aanvraag in te dienen, aangezien die toch onverbiddelijk uitmondt in een weigering, tenzij de aanvrager een bijzonder chaotische context in zijn land van herkomst of een extreme kwetsbaarheid (zeer hoge leeftijd, handicap, enz.) kan aanvoeren.
• Wanneer een ingediende aanvraag door de DV geweigerd werd, heeft het totaal geen zin om nog een aanvraag in te dienen als er geen belangrijke nieuwe elementen zijn; de DV zal de aanvraag automatisch onontvankelijk verklaren. Wat deden mensen in zo’n situatie dan wanneer de toegang tot bepaalde sociale beschermingsmaatregelen voor hen onderworpen werd aan de voorwaarde dat ze een nog in behandeling zijnde regularisatieaanvraag moesten hebben ingediend?

Het verklaart waarom het aantal regularisatieaanvragen de laatste jaren flink gedaald is: momenteel worden er ieder jaar 4.000 à 5.000 aanvragen ingediend, waarvan meer dan de helft zelfs niet in behandeling wordt genomen.

Kortom, het koppelen van de toegang tot het SBK aan het indienen van een regularisatieaanvraag vormt niet alleen een inbreuk op de ordonnanties, maar is bovendien een compleet disproportionele voorwaarde ten opzichte van het federale beleid inzake verblijfsregularisatie in België.

Voortaan kunnen mensen zonder papieren die het statuut van beschermde klant willen verkrijgen een aanvraag indienen bij Brugel, met als enige extra voorwaarde dat zij de twee verklaringen op erewoord invullen, namelijk de verklaring omtrent de gezinssamenstelling (verklaring op erewoord – gezinssamenstelling) en de verklaring omtrent de afwezigheid van inkomsten (verklaring op erewoord – afwezigheid van inkomsten).

Ook OCMW’s kunnen het SBK activeren voor mensen zonder papieren, zodra hun schuldenlast en hun staat van behoeftigheid vastgesteld zijn. Het nieuwe beleid van Brugel zou alle OCMW’s van het BHG bijzonder proactief moeten maken op dit vlak.

 

[1] Het SBK kan worden aangevraagd via Brugel, het OCMW van de eigen woonplaats of Sibelga, mits inachtneming van voorwaarden die verschillen naargelang de instelling waarbij de aanvraag wordt ingediend: https://www.socialenergie.be/nl/sociale-maatregelen/specifieke-sociale-maatregelen-voor-aardgas-en-elektriciteit/het-statuut-van-beschermde-klant/

[2] De ordonnanties Gas en Elektriciteit voorzien in de mogelijkheid om een klacht in te dienen bij de raad van bestuur van Brugel met het oog op de herziening van een beslissing van de Geschillendienst van Brugel. Zie art. 30decies van de ordonnantie Elektriciteit: “[¹ § 1. Onverminderd de gewone rechtsmiddelen heeft elke benadeelde partij het recht om binnen de twee maanden na publicatie of kennisgeving van een beslissing of voorstel van Brugel in het kader van een raadplegingsprocedure een klacht voor herziening bij Brugel in te dienen. Deze klacht heeft geen schorsende werking.
§ 2. Brugel neemt een met redenen omklede beslissing binnen de twee maanden na ontvangst van de klacht of de door haar gevraagde aanvullende informatie. Indien binnen deze termijn geen beslissing wordt genomen, wordt de oorspronkelijke beslissing of het oorspronkelijke voorstel geacht te zijn bevestigd.”] De ordonnantie Gas omvat een vergelijkbare bepaling.

De Geschillendienst is echter niet bevoegd om een uitspraak te doen over klachten tegen beslissingen van Brugel. Zie art.30novies § 1 (einde artikel) van de ordonnantie van 19 juli 2001 betreffende de organisatie van de elektriciteitsmarkt in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De ordonnantie Gas omvat een vergelijkbare bepaling.

[3] 66% van de aanvragen voor dringende medische hulp wordt namelijk ingediend in het BHG. Zie Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE), 2015, Quels soins de santé pour les personnes en séjour irrégulier ?, Brussel: KCE, KCE Report 257 Bs.; VANMECHELEN O. en VERMEULEN S., Panorama du social et de la santé à Bruxelles, Brussel: Ars Collaborandi, Cahier 15, 2021; en Welzijnsbarometer 2021 van het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn https://www.ccc-ggc.brussels/sites/default/files/documents/graphics/rapport-pauvrete/barometre-welzijnsbarometer/2021_nl_barometre_1.pdf, p. 11-12; Studie van de VUB die op 12 april 2023 openbaar werd gemaakt: European Migration Network, ‘In België leven 112.000 mensen zonder verblijfsdocumenten, blijkt uit nieuw onderzoek van de Vrije Universiteit Brussel’, (online), https://emnbelgium.be/nl/nieuws/belgie-leven-112000-mensen-zonder-verblijfsdocumenten-blijkt-uit-nieuw-onderzoek-van-de ; https://www.7sur7.be/belgique/il-y-aurait-112-000-sans-papiers-en-belgique-autant-que-la-population-de-namur~ad93f64d/

[4] “Het ontbreken van een verblijfsvergunning mag migranten niet van hun mensenrechten beroven. De eerbiediging van de mensenrechten van migranten zonder papieren waarborgen is een verplichting die voortvloeit uit de mensenrechtenverdragen die België heeft geratificeerd, alsook uit de Grondwet. Ongeacht de geldigheid van hun verblijfsvergunning hebben mensen, zolang zij zich op Belgisch grondgebied bevinden, het recht om een menswaardig leven te leiden.”: zie FIRM – advies van het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens, 15 juli 2021.

[5] Volgens het ACV Brussel en zijn onderzoek van de groep van de Acties van het Comité voor de werknemers zonder papieren en voor de strijd tegen racisme: 17,1% van de migranten zonder papieren werkt 7 dagen op 7, meer dan 33% van hen werkt meer dan tien uur per dag, 26,5% verdient minder dan 5 euro per uur, 68% mag geen dag verlof nemen in geval van ziekte, en liefst 80% van hen mag zelfs geen dag verlof nemen. Zie Commission Aff. économiques – Cie Economische zaken van het Brussels Parlement, 26/04/23, Betoog van Eva Jimenez Lamas en de Liga van huishoudhulpen zonder papieren, beschikbaar op: https://www.youtube.com/watch?v=b0RP2wrhyOQ&list=PLQ3uOzWd9MNxZ4u23HVX6fddY_7SjnPbz (zie vanaf 02:35:00)

[6] https://www.socialenergie.be/wp-content/uploads/ExclusionSsPapier_clientProt%C3%A9g%C3%A9_BRUGEL_R%C3%A9vis%C3%A9e-2-2.pdf

[7] Deze onafhankelijke openbare instelling analyseert migratie, verdedigt de rechten van vreemdelingen en bestrijdt mensenhandel en mensensmokkel.

[8] Deze onafhankelijke openbare instelling bestrijdt discriminatie en bevordert gelijke kansen.

[9] Het betreft hier de ‘humanitaire’ regularisatieprocedure voorzien in artikel 9bis van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen: “in buitengewone omstandigheden en op voorwaarde dat de vreemdeling over een identiteitsdocument beschikt, kan de machtiging tot verblijf worden aangevraagd bij de burgemeester van de plaats waar hij verblijft. Deze maakt ze over aan de minister of aan diens gemachtigde” (bepaling ingevoerd door de wet van 15 september 2006 en ter vervanging van artikel 9.3 dat oorspronkelijk opgenomen was in de wet van 15 december 1980).

[10] Er geldt een uitzondering: als een gezin een aanvraag indient, betaalt dat gezin slechts één retributie wanneer de partners getrouwd zijn of wettelijk samenwonen, en als de aanvraag gezamenlijk en op dezelfde wettelijke basis wordt ingediend voor alle gezinsleden.