Energiearmoede doet heel wat inkt vloeien
Mis à jour le : 15/06/2017
Het lijkt erop dat energiearmoede en de manier waarop dit probleem moet worden aangepakt vandaag de dag het voorwerp vormen van heel wat analyses, onderzoeken, richtlijnen, artikels en diverse documenten. We hebben voor u een aantal recente bronnen geselecteerd waarin deze thematiek wordt behandeld:
1. Energiearmoede en begeleidingssystemen:
Op vraag van de Waalse regering hebben het Réseau Wallon pour un Accès Durable à l’Energie (RWADE), het Réseau Wallon de Lutte contre la Pauvreté en de vzw RTA een onderzoek gevoerd naar de verschillende systemen die er in Wallonië bestaan om mensen die te kampen hebben met energiearmoede, te begeleiden. Om dit onderzoek zo goed mogelijk te voeren, heeft het RWADE niet alleen gesproken met gebruikers, maar ook met maatschappelijk werkers en experts met uiteenlopende achtergronden.
Het onderzoeksrapport is nog niet beschikbaar, maar de eerste resultaten werden voorgesteld op een conferentie op 27 april. Hier zijn alvast een paar lessen die we eruit kunnen trekken:
Energiearmoede: een beperking van de zin van het leven
De zeer strenge beperkingen waarmee mensen die in energiearmoede leven te kampen hebben (en die soms tot gevaarlijk gedrag leiden) overstijgen duidelijk het materiële niveau. Energiearmoede beperkt de zin van het leven: gevoelens van schaamte, sociaal isolement, ruzies binnen het gezin, enz.
Mensen die ermee geconfronteerd worden, hebben een verhoogd risico om uitgesloten te geraken. Ze gaan tot op zekere hoogte berusten in hun lot en hechten geen enkel geloof meer aan openbare instellingen en overheidsinstanties, zodat het steeds moeilijker wordt om hulp te vragen.
» Bekijk hier de getuigenis van een gebruiker die in energiearmoede leeft: https://vimeo.com/200182449
Verwachtingen van de gebruikers op het vlak van begeleiding
De ondervraagde gebruikers geven aan dat ze een menselijke relatie willen opbouwen met de mensen die hen helpen, en dat ze zelf inspraak willen hebben in die relatie. Ze willen dat er meer toenadering ontstaat tussen de verschillende partijen waarbij ze moeten aankloppen en dat er meer transversale samenwerking komt.
Enkele concrete maatregelen die kunnen leiden tot een zinvolle begeleiding op dit vlak:
- Bijstand en controle niet met elkaar vermengen
- Duurzame kennis en coherente relaties tussen de verschillende vormen van bijstand garanderen
- Eén enkele maar diepgaande analyse van de situatie maken.
Dit vraagt uiteraard tijd en gebruikers zijn zich er terdege van bewust dat maatschappelijk werkers vaak niet over voldoende middelen beschikken om hun taak naar behoren uit te voeren. - Concrete en adequate bijstand bieden
Soms zouden de systemen die zorgen voor bijstand soepeler moeten zijn zodat ze inspelen op de werkelijke behoeften van de gebruikers. Verder lijkt het ondenkbaar dat er in het licht van de vaak complexe situaties een beroep wordt gedaan op algemene ondersteuningsmaatregelen: daar waar in sommige gevallen ingrijpende renovatiewerken aan de woning noodzakelijk zijn, kunnen in andere situaties enkele liters stookolie al een oplossing bieden. - Rekening houden met het symbolische kapitaal
Dankzij het symbolische kapitaal zullen andere vormen van kapitaal (cultureel, sociaal, economisch) kunnen worden geactiveerd. De bijstand op het vlak van symbolisch kapitaal moet mensen en groepen meer middelen bieden om actief in te grijpen, hen meer krediet geven, de legitimiteit van de gebruikers als actieve betrokkenen versterken. Het gaat er met andere woorden om de krachtverhoudingen tussen de verschillende spelers op de markt te herstellen en de stem van de gebruikers meer gewicht te geven. - Rekening houden met de collectieve dimensie van de bijstand
Welke antwoorden kunnen worden geformuleerd om tegemoet te komen aan de verwachtingen van de gebruikers?
De mensen uit het vak beschikken over diverse middelen om strategieën te implementeren die aan deze verwachtingen tegemoetkomen. Er zijn overigens al heel wat mensen die deze dynamiek volgen, hoewel die veel tijd en middelen vergt. De overheid moet zich bewust worden van deze opvatting over de vorm van bijstand en moet er een duidelijk inzicht in verwerven zodat ze de nodige voorwaarden kan creëren voor de realisatie ervan.
Mensen uit de sector moeten over de muren van hun eigen domein heen kijken en de andere spelers beter leren kennen zodat ze, samen met de gebruiker, in een echt lokaal netwerk zonder hiërarchische logica kunnen werken. Dit werk in netwerken is een alternatief voor het “one-stop” loket. Het is belangrijk om zoveel mogelijk toegangspoorten open te houden voor de gebruiker zodat die kan kiezen voor de benadering waarbij hij zichzelf het meest op z’n gemak voelt, de benadering die hij kent of waarbij hij geen strijdige gevoelens heeft. “De goede toegangspoort is degene die werkt.” Vanuit deze optiek is het des te belangrijker dat de verschillende instanties die bij de bijstandsverlening betrokken zijn, gaan netwerken en hun middelen en tools gaan delen.
De nodige erkenning en ondersteuning van de maatschappelijk werkers en het werk dat ze verrichten op het vlak van verdediging van de rechten van gebruikers, zijn twee elementen die essentieel zijn voor de deelnemers aan het onderzoek.
2. Federale sociale maatregelen op het vlak van energie:
In december 2016 publiceerde De POD Maatschappelijke Integratie een “Focusnota energiearmoede”. In dit dossier worden drie federale maatregelen besproken die mensen willen helpen om het hoofd te bieden aan hun energiefactoren: het Sociaal stookoliefonds, het Gas- en Elektriciteitsfonds en het sociaal tarief gas en elektriciteit. Voor elke maatregel geeft de FOD MI statistische informatie over het gebruik ervan, de evolutie van dit gebruik, een aantal gegevens over het doelpubliek en gedetailleerde informatie over de verdeling van de verschillende fondsen in functie van de gemeente.
In de nota (p. 8) lezen we onder andere het volgende: “In België heeft 5,1% van de gezinnen regelmatig betaalachterstand van facturen. (…) Hoe hoger het armoederisico, des te groter het risico op regelmatige betaalachterstand. Zo heeft bijna een derde (32,8%) van de eenoudergezinnen met een armoederisico regelmatig betaalachterstand. Meestal hebben deze facturen betrekking op de levering van verbruiksgoederen (gas/elektriciteit/water). Verder stelt het dossier dat het aantal dossiers dat door de distributiemaatschappijen werd overgedragen aan de bemiddelingsdiensten van 2008 tot 2011 aanzienlijk is gestegen, waarbij de oorzaak voor deze toename wordt gelegd bij de vrijmaking van de markt begin 2007 en bij de stijgende kosten van de energiefactuur.
Andere belangrijke statistische informatie uit de Focusnota: het sociaal tarief werd automatisch toegepast op ongeveer 460.000 contracten in 2016, ofwel bij 8,5% van de Belgische gezinnen.
» U vindt het volledige dossier door te klikken op deze link.
3. Energiearmoede elders in Europa:
Goede praktijken in de strijd tegen energiearmoede
Het Europese Netwerk voor Armoedebestrijding (EAPN) en de groep De Groenen/Europese Vrije Alliantie (een fractie van het Europees parlement bestaande uit Groenen en vertegenwoordigers van staatloze naties en achtergestelde minderheden) hebben een “gids met goede praktijken voor de strijd tegen energiearmoede” gepubliceerd. Het gaat om een verzameling van casestudies en voorbeelden die Europese burgers wil inspireren projecten op te zetten om energiearmoede te bestrijden.
We vinden er onder andere het “Premieloket” uit Sint-Joost-ten-Node in terug, dat extra ondersteuning wil bieden aan eigenaars en handelaars uit Sint-Joost die renovatiewerken willen uitvoeren.
De initiatieven die in de gids worden beschreven, zijn gevarieerd en worden ingedeeld op basis van 6 thema’s:
- Grootschalige werkzaamheden;
- Energieadvies;
- Rationeel Energiegebruik;
- Intelligente meters;
- Financiële steun aan gezinnen;
- “Bottom-up” projecten.
Voor elk geselecteerd project beschrijft de gids de methodologie, de obstakels en de succesfactoren.
We willen jullie deze informatie niet onthouden omdat het ons relevant lijkt een idee te hebben van wat er elders gebeurt. Toch hebben we enig voorbehoud bij een aantal projecten die uitgaan van een benadering van armoedebestrijding waarbij te veel verantwoordelijkheid mate bij de kansarme gezinnen wordt gelegd, een aanpak waarmee we het niet eens kunnen zijn. Bovendien stellen we ons heel wat vragen bij initiatieven waarbij kansarmen in het bezit worden gesteld van een slimme meter. Als we de gids lezen, kunnen we alleen maar concluderen dat een aantal experimenten in dit domein gedoemd zijn om te mislukken, wat ons sterkt in onze overtuiging dat er een openbaar en democratisch debat over de slimme meters moet worden gevoerd alvorens deze meters ook daadwerkelijk in de praktijk worden ingezet.
» Download hier de gids “Good practices aiming to end energy poverty”
Koude rillingen: een fotografische blik op energiearmoede
In Frankrijk zijn de situatie en de beleving van energiearmoede vergelijkbaar met de omstandigheden die we hier kennen. Om een beter inzicht te krijgen in de problematiek hebben Stéphanie Lacombe en Bruno Maresca een fotoreportage gemaakt rond het thema energiearmoede. Daarin schetsen ze portretten van meerdere gezinnen die elk een facet van het probleem belichten. De reportage bevat foto’s, getuigenissen en analyses, en geeft een verhelderend maar tegelijk ontluisterend beeld van de situaties waarin mensen die getroffen worden door energiearmoede, terechtkomen.
